Fakty i mity o oleju palmowym

Olej palmowy znajdziemy w produktach spożywczych takich jak: ciastka, zupy i sosy w proszku,  pieczywo o długim okresie przydatności do spożycia, kostki rosołowe, budynie, chipsy, kremy orzechowe do smarowania pieczywa oraz wiele innych wyrobów, które towarzyszą naszej codziennej diecie.

Pochodne chemiczne oleju palmowego to bardzo popularne składniki produktów kosmetycznych i detergentów. Z oleju palmowego wytwarza się naturalne alkohole tłuszczowe, które z kolei stosowane są do produkcji surfaktantów – środków powierzchniowo czynnych o różnego rodzaju funkcjach i właściwościach. To właśnie surfaktanty sprawiają, że szampon się pieni, a płyn do mycia naczyń myje i rozpuszcza tłuszcze.

Spektrum wykorzystania oleju palmowego i jego pochodnych jest bardzo szerokie. Oprócz żywności i kosmetyków, stosuje się go do produkcji biopaliw, pasz dla zwierząt i chemii przemysłowej.

Olej palmowy oraz jego pochodne w składzie różnego rodzaju produktów codziennego użytku można łatwo zidentyfikować, ponieważ oznacza się je różnymi nazwami, takimi jak na przykład: tłuszcz CBE i CBS, alkohol oleilowy i oktyldodekanol, alkohol cetylowy, emulgator E471, stearynian glicerolu, oleinian i stearynian sorbitolu, octan tokoferylu, mirystynian izopropylu, alkohol stearylowy, kwas palmitynowy, palmitynian etyloheksylu, palmitynian askorbilu.

Skąd się bierze olej palmowy i jak się go pozyskuje?

Olej palmowy to tłuszcz roślinny pozyskiwany z owoców olejowca gwinejskiego Elaeis guineensis) zwanego potocznie palmą olejową lub palmą oleistą. Olejowiec gwinejski, to roślina z rodziny arekowców. Jego ojczyzną jest Afryka. Plantacje palmy olejowej występują dziś w całej strefie tropikalnej, przede wszystkim zaś w Azji Południowo-Wschodniej. Masowo uprawia się ją w Indonezji (54%) i Malezji (31%).

Z olejowca gwinejskiego pozyskuje się dwa rodzaje oleju, które różnią się od siebie składem i właściwościami.  Pierwszy z nich to olej z ziaren palmowych, czyli zmielonych nasion, które wcześniej są poddawane procesowi suszenia. Wyglądem przypomina olej kokosowy ze względu na białą lub lekko żółtawą barwę.

Drugi olej produkuje się z miąższu poddając owocostany rośliny intensywnemu działaniu pary wodnej. Ten rodzaj oleju palmowego wyróżnia się pomarańczowo-czerwoną barwą.

Różnica między olejem z ziaren palmowych, a olejem z miąższu dotyczy nie tylko koloru tych substancji. Różnią się one także zawartością związków bioaktywnych oraz kwasów tłuszczowych.

Olej pozyskiwany z nasion palmy bazuje na nasyconych kwasach tłuszczowych (NKT). Są to przede wszystkim kwasy mirystynowy i laurynowy. Ich zawartość w oleju z nasion wynosi około 85%.

Olej produkowany z miąższu owocostanu zawiera około 50% nasyconych kwasów tłuszczowych. Jednym z nich jest kwas palmitynowy. Oprócz kwasów nasyconych olej z miąższu zawiera około 40% jednonienasyconych kwasów tłuszczowych np. kwas oleinowy, oraz 10% wielonienasyconych kwasów tłuszczowych – głównie kwas linolowy.

Niepokojące skutki uprawy palm olejowych

Ogromne zapotrzebowanie przemysłu na olej palmowy prowadzi do zwiększenia powierzchni upraw palm olejowych, zwłaszcza w Indonezji i Malezji. Skutkiem tego jest adaptacja pod plantacje palmowe ogromnych połaci lasów tropikalnych, których ekosystemy charakteryzują się największą różnorodnością biologiczną na świecie.

Wycinanie lasów tropikalnych prowadzi do tragicznych w skutkach zmian w przyrodzie. Obecnie najbardziej zagrożonymi gatunkami są: słoń sumatrzański i indyjski, orangutan, tygrys sumatrzański czy pantera mglista.

Zakładanie kolejnych plantacji palmy olejowej wiąże się z  wypalaniem ogromnych powierzchni lasów i torfowisk. Na skutek takich działań następuje ogromna emisja dwutlenku węgla. Cierpią więc nie tylko zwierzęta, ale również ludzie, którzy zmagają się z problemem  zanieczyszczenia gleb i wód gruntowych.

W wyniku stosowania na plantacjach ogromnych ilości pestycydów zmniejszają się zasoby wody pitnej. Zanieczyszczenia chemiczne powodują również zmiany w ekosystemach rzek. Ginie wiele gatunków ryb, które stanowią kluczowe źródło pożywienia dla społeczności lokalnych.

Dla dociekliwych…

• Zakładanie plantacji palmy olejowej uznaje się za główną przyczynę wylesienia w Azji Południowo-Wschodniej.
• W wyniku intensywnego wylesiania terenów Indonezji prowadzonego od lat 70, lesistość tego regionu spadła z 99% do 49,8% (w 2015 r).
• Tragiczne w skutkach zakładanie plantacji olejowych kosztem lasów tropikalnych, spowodowało wyginięcie gatunków zwierząt, takich jak: słoń sumatrzański, pantera mglista czy orangutan, dla których lasy te były schronieniem.

Jak świat zapobiega niekorzystnym zmianom spowodowanym uprawą palmy olejowej?

Negatywne skutki intensyfikacji uprawy olejowca gwinejskiego są obecnie kontrolowane przez organizację RSPO (Roundtable on Sustainable Palm Oil – Porozumienie dla zrównoważonej produkcji oleju palmowego).

RSPO to założona w roku 2004, pozarządowa organizacja, która działa na rzecz zrównoważonej produkcji i konsumpcji oleju palmowego. Organizacja skupia uczestników każdego z ogniw łańcucha dostaw. Należą do niej plantatorzy, producenci, przetwórcy, dystrybutorzy, sprzedawcy, inwestorzy oraz organizacje NGO.

Organizacja RSPO opracowała i wydała zbiór kryteriów i standardów obejmujących wytyczne i wymagania dla wszystkich uczestników łańcucha dostaw w przepływie oleju palmowego.  

Zbiór wytycznych i regulacji zebranych w normę RSPO dotyczy kwestii środowiskowych i społecznych, a jego celem jest przede wszystkim realne ograniczanie negatywnego wpływu jaki wywiera uprawa palmy olejowej i produkcji oleju palmowego na środowisko i lokalne społeczności.

Faktem jest, że olej palmowy zaspokaja ponad 40% globalnego popytu na oleje roślinne, a plantacje palmy olejowej to około 10% powierzchni naszej planety, przeznaczonej pod uprawę roślin oleistych.

Zastąpienie oleju palmowego różnymi substytutami lub całkowita rezygnacja z jego produkcji na skalę światową byłyby nieopłacalne i bardzo trudne. Dotyczy to nie tylko aspektów ekonomicznych, ale również środowiskowych.

Najlepszym rozwiązaniem w  tej sytuacji jest kontrola łańcucha przepływu oleju palmowego oraz  zrównoważona produkcja i konsumpcja tego surowca. Jest to możliwe między innymi dzięki certyfikacji RSPO.

Certyfikatem RSPO jest dziś objęte około 20% światowej produkcji oleju palmowego. Liczba ta stale wzrasta dzięki zaangażowaniu ponad 2500 członków organizacji RSPO reprezentujących różne ogniwa łańcucha dostaw.

Członkowie RSPO mają obowiązek wdrażanie i realizowane wszystkich zasad oraz kryteriów zrównoważonej produkcji, począwszy od inwestorów czy plantatorów, poprzez tłocznie, rafinerie, producentów chemikaliów i wyrobów gotowych, a skończywszy na firmach dystrybucyjnych, hurtowaniach i sieciach handlowych.

Olej palmowy w liczbach

Olej palmowy ma szerokie zastosowanie w przemyśle, głownie w spożywczym i kosmetycznym. Wykorzystywany jest również w produkcji biopaliw. Największymi producentami tego popularnego surowca są Indonezja oraz Malezja. Regiony te generują ponad 85% światowej produkcji. Inne kraje, w których uprawiane są palmy olejowe to Nigeria, Kolumbia, Tajlandia, czy Ekwador.

• Olej palmowy stanowi około 35% światowej produkcji olejów roślinnych.
• Roczna produkcja oleju palmowego na świecie wynosi już ponad 75 mln ton.
• Ponad 85% światowej produkcji oleju palmowego pochodzi z Indonezji i Malezji.
• Z jednego hektara upraw uzyskuje się: 3,8 ton oleju palmowego, 0,8 tony oleju rzepakowego, 0,7 tony oleju słonecznikowego oraz 0,5 oleju sojowego.
• Około 69% oleju palmowego importowanego do Europy pochodzi z certyfikowanych upraw palmy olejowej.

Zastosowanie oleju palmowego w produkcji żywności

Tłuszcz palmowy to popularny składnik wielu produktów spożywczych. Czy naprawdę jest on szkodliwy dla zdrowia?

Kwestia oleju palmowego i jego wpływu na zdrowie jest od wielu lat dość kontrowersyjnym tematem.

Ten popularny tłuszcz jest składnikiem wielu produktów spożywczych takich jak: margaryna, wyroby mleczne, czekolada, chipsy, sosy, kostki rosołowe, batony, ciastka, pieczywo, zupy instant i wiele innych. Mało kto wie, że tak naprawdę olej palmowy ma czerwoną barwę, która zmienia się w białą w procesie rafinacji.

W dalszych etapach przetwarzania, olej może być poddawany procesom modyfikacji w tym uwodornieniu, które  z żywieniowego punktu widzenia wywołuje wiele niekorzystnych zmian w tłuszczach spożywanych przez ludzi. Dzięki tym procesom olej osiąga stałą konsystencję, a pod wpływem ciepła topnieje i przybiera formę ciekłą.

Istotną zaletą przytaczaną przez zwolenników oleju palmowego jest jego uniwersalność, która wynika wprost z parametrów fizykochemicznych. Inne powszechnie używane oleje roślinne nie posiadają tak szerokiego spektrum zastosowań.

Dla sporej grupy producentów zastąpienie oleju palmowego innym rodzajem tłuszczu jest bardzo trudne, a nawet niemożliwe. Ponadto brakuje jednoznacznych badań naukowych wskazujących na negatywne działanie oleju palmowego na zdrowie człowieka względem innych, popularnych olejów roślinnych.

Popularnym argumentem przeciwników stosowania oleju palmowego w produkcji żywności  jest wysoka zawartość złego cholesterolu. Nic bardziej mylnego, ponieważ  cholesterol znajduje się tylko w tłuszczu zwierzęcym.

Olej palmowy zawiera w składzie sterole, które rzeczywiście w swojej strukturze mogą przypominać cholesterol. Sterole to związki, które nie są jednak przyczyną miażdżycy czy chorób serca. Co więcej wpływają na obniżanie poziomu cholesterolu.

Przebadano również kwasy tłuszczowe występujące w zatorach krwionośnych. Okazało się, że aż 74% tłuszczów blokujących naczynia to tłuszcze nienasycone, co wyklucza olej palmowy jako składnik żywności prowadzący do powstawania zatorów naczyń krwionośnych. Stwierdzono że olej palmowy jako składnik zmniejsza ryzyko zachorowania na raka. Nie ma również na świecie instytucji, która rekomendowałaby zdecydowane ograniczenie lub zaprzestanie spożycia oleju palmowego.

Naukowcy przeprowadzili analizy porównawcze oleju palmowego do tłuszczu zwierzęcego.  Obejmowało ono dwa badania przeprowadzone w grupach mężczyzn o prawidłowym stężeniu cholesterolu w surowicy krwi, reprezentujących kraje zachodnie.

Porównanie to nie ujawniło zróżnicowanego wpływu spożywania dwóch analizowanych grup tłuszczów na profil lipidowy krwi. Analiza ukazuje, że przy ocenie wpływu spożywania rafinowanego oleju palmowego na profil lipidowy krwi u ludzi, istotne znaczenie ma fakt, jakiego produktu substytutem ma być olej palmowy lub jaki substytut zostanie wprowadzony do diety w miejsce oleju palmowego.

Swoją szkarłatną barwę tłuszcz palmowy zawdzięcza wysoką zawartość betakaratenu. Składnik ten posiada cenne właściwości. Zawiera witaminy, antyoksydanty i karetonoidy.

Dzięki zawartości witaminy A, olej palmowy wspomaga wzrok, a witamina E jest silnym przeciwutleniaczem, który niszczy wolne rodniki powstałe na skutek stresu. Tłuszcz palmowy dodatkowo wspomaga procesy regeneracyjne tkanek. Zawiera aż zawiera 15 razy więcej retinolu niż marchew.

Tłuszcz palmowy jest produktem wysokokalorycznym, dlatego stanowi jeden z głównych składników diety dzieci mieszkających na przykład w Indonezji. Dzięki swoim właściwościom chroni przed niedożywieniem oraz ślepotą.

Olej palmowy w przemyśle kosmetycznym

Olej palmowy to substancja bogata w kwasy tłuszczowe,  które służą jako surowiec do produkcji środków powierzchniowo czynnych, czyli surfaktantów wykorzystywanych do produkcji kosmetyków i środków higieny osobistej. Surfaktanty wytworzone w oparciu o pochodne oleju palmowego np. alkohole tłuszczowe, charakteryzują się szeregiem cech niezbędnych w produkcji preparatów kosmetycznych. Mają one doskonałe właściwości zwilżające, emulgujące, dyspergujące i myjące. Są też odpowiedzialne za wytwarzanie delikatnej, puszystej piany pożądanej zwłaszcza w produkcji mydeł, szamponów, żeli i płynów do kąpieli i wielu innych produktów z grupy personal care.

Olej palmowy wchodzi w skład  kremów, balsamów i olejków do ciała. Jest głównym składnikiem mydeł, ponieważ zawiera dużą ilość karotenoidów oraz likopenu. Mają one działanie antyoksydacyjne oraz właściwości antybakteryjne.

Tłuszcz palmowy jest wykorzystywany do produkcji olejków kosmetycznych przeznaczonych do pielęgnacyjno-relaksującego masażu, gdyż ma właściwości odżywcze, nawilżające, tonizujące oraz wygładzające. Aplikowany na skórę, łagodzi podrażnienia, działa normalizująco i ochronnie, stanowi źródło tokoferoli.

Ważnymi  składnikami wielu kosmetyków są wspomniane surfaktanty, które stosuje się jako komponenty nie tylko w produkcji środków higieny osobistej, ale również jako składniki kosmetyków białych i kolorowych. W tego typu produktach najważniejsza rolę odgrywają właściwości emulgujące, stabilizujące, dyspergujące czy też regulujące gęstość formulacji. Kluczowe jest jednak łagodne oddziaływanie na skórę.

Istnieje wiele różnorodnych składników oleochemicznych wytwarzanych na bazie oleju palmowego.  Należą do nich między innymi substancje takie jak:  kwas palmitynowy, alkohol cetylowy, palmitynian askorbilu, alkohol stearylowy, czy alkohol oleilowy i oktyldodekanol,

Dla dociekliwych..

• Oleochemikalia pochodzenia palmowego stosowane są w sektorze środków higieny osobistej i innych kosmetykach jako środki powierzchniowo czynne (surfaktanty) i emolienty (preparaty natłuszczające)
• Procentowa zawartość surfaktantów jest zdecydowanie wyższa w szamponach oraz innych produktach z grupy środków higieny osobistej oraz w detergentach.
• Mydło stanowi ponad 30% obecnego globalnego rynku surfaktantów.
• Zawartość oleju palmowego w mydłach uśredniono do 55%.
• Zawartość surfaktantów w szamponach wynosi średnio od 5 do 25%.

Chemikalia a przemysł oleju palmowego

Oprócz kosmetyków i żywności, olej palmowy znajduje szerokie zastosowanie w przemyśle chemicznym. Stosuje się go do produkcji biopaliw oraz szeregu substancji chemicznych do dalszego przetwarzania.

Pochodne oleju palmowego są masowo wykorzystywane na przykład w produkcji detergentów do użytku domowego lub profesjonalnych preparatów do mycia oraz czyszczenia instytucjonalnego i przemysłowego.

Należy pamiętać, że w branży detergentów olej palmowy nie występuje jako bezpośredni nieprzetworzony surowiec, ale w postaci surfaktantów i emulsyfikatorów produkowanych na przykład na bazie etoksylowanych alkoholi tłuszczowych.

Do grupy detergentów zawierających związki powierzchniowo czynne na bazie pochodnych oleju palmowego możemy zaliczyć środki piorące, płyny do prania i płukania tkanin, płyny do mycia naczyń, płyny do mycia i czyszczenia powierzchni, odświeżacze powietrza, tabletki do zmywarek i wiele innych.

Środki powierzchniowo czynne (surfaktanty) oparte na pochodnych oleju palmowego znajdują również zastosowanie w wielu innych aplikacjach przemysłowych.

Przykładem może być tu branża budowlana, gdzie produkty na bazie alkoholu C12-C14 wykorzystuje się jako składniki domieszek do betonu i zapraw murarskich.

Użycie surfaktantu powoduje tu zwiększenie mrozoodporności betonu. W gotowych domieszkach surfaktanty takie są kompatybilne z humektantami, środkami zwilżającymi, czy stabilizatorami piany.

Surfaktanty na bazie surowców stanowiących pochodne oleju palmowego stosuje się również jako składniki formulacji garbarskich, w produkcji preparatów do obróbki metali,  a także w procesach polimeryzacji emulsyjnej,  czy w produkcji środków do mycia i pielęgnacji pojazdów.

Spektrum zastosowań środków czynnych powierzchniowo na bazie naturalnych alkoholi tłuszczowych jest ogromne. Co więcej, przemysł wciąż znajduje dla nich kolejne, ciekawe zastosowania.

Przykładem może być tu oferta surfaktantów GRUPY PCC. Firma oferuje niezwykle szeroką gamę związków opartych na pochodnych oleju palmowego. Są one dedykowane różnym branżom przemysłowym w zależności od parametrów i właściwości chemicznych.

Olej palmowy wciąż kontrowersyjny

Olej palmowy wciąż ma wielu przeciwników. Krytyka produkcji i wykorzystania oleju palmowego w gospodarce płynie zarówno ze strony różnych organizacji proekologicznych, jak i od samych konsumentów.

Nad produkcją oleju palmowego czuwa  Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) oraz Światowy Fundusz na rzecz Przyrody (WWF). Są to dwie najbardziej znane organizacje proekologiczne, które wskazują na negatywne skutki oleju palmowego dla środowiska naturalnego.

Powyższe organizacje nieustannie wspierają działalność Stowarzyszenia na Rzecz Zrównoważonej Produkcji Oleju Palmowego – RSPO (the Roundtable on Sustainable Palm Oil).

Certyfikacja RSPO obliguje plantatorów do utrzymania płynności finansowej, poprawy procesów produkcji, odpowiedzialnego działania wobec środowiska i lokalnych społeczności, a także za zrównoważony rozwój plantacji.

• Polska jest jednym z regionów o największej konsumpcji oleju palmowego w Europie.
• Ponad 100 firm pochodzących z Polski to członkowie organizacji RSPO.
• PCC EXOL SA (Spółka GRUPY PCC) będąca producentem i dystrybutorem środków powierzchniowo czynnych na bazie pochodnych oleju palmowego, opracowała i wdrożyła wewnętrzną Politykę Zrównoważonej Produkcji i Konsumpcji.  Firma od roku 2014 podlega regularnym audytom na zgodność ze standardem RSPO w modelu Mass Balance. Dzięki certyfikatowi RSPO ma prawo do sprzedaży swoich produktów wytworzonych z surowców na bazie oleju palmowego jako certyfikowanych.

 

Źródła:

https://biotechnologia.pl/kosmetologia/wplyw-konsumpcji-oleju-palmowego-na-srodowisko-naturalne-i-mozliwosci-zastapienia-go-innymi-w-przemysle-kosmetycznym,19050
https://zywienie.medonet.pl/produkty-spozywcze/oleje-i-tluszcze/tluszcz-palmowy-poznaj-fakty-i-mity-o-oleju-palmowym/3gs2dsk
www.ourworldindata.org, na podstawie Poore, J., & Nemecek, T. (2018). Reducing food’s environmental impacts through producers and consumers. Science, 360(6392), 987-992)
https://www.beauty-forum.com.pl/wiedza/aktualnosc/news/detail/okiem-eksperta-olej-palmowy-tak-czy-nie/
https://olejpalmowy.com/wp-content/uploads/2021/01/Olej-palmowy-fakty-WWF-Polska.pdf
https://olejpalmowy.com/wp-content/uploads/2021/07/Raport-z-badania-oleju-palmowego-2021.pdf
https://globalna.ceo.org.pl/materialy/olej-palmowy/
https://olejpalmowy.com/wp-content/uploads/2021/01/Olej-palmowy-fakty-WWF-Polska.pdf