Płyn Lugola – antidotum na skażenie promieniotwórcze?

Działania niepożądane

Płyn Lugola ze względu na działanie antyseptyczne, stosuje się głównie do odkażania skóry, w formie wodnego roztworu jodu do płukania gardła, a spożywczy także do leczenia tarczycy. Podobnie jak w przypadku każdego leku, niewłaściwe spożycie płynu Lugola niesie ze sobą ryzyko wystąpienia poważnego zagrożenia zdrowia i życia, szczególnie dla dzieci. Bez wyraźnego zalecenia ze strony lekarza, stanowczo nie powinno się samodzielnie przygotowywać tego preparatu, ani tym bardziej zażywać.

Profilaktyczne przyjmowanie płynu Lugola jest szkodliwe i może mieć bardzo poważne skutki zdrowotne!

Ostra toksyczność roztworu Lugola jest związana głównie z zawartością jodu, chociaż wysokie stężenie potasu (z jodku potasu, KI) może prowadzić do ekstremalnego podrażnienia błon śluzowych. Pacjenci, u których zaobserwowano zbyt dużą dawkę przyjętego jodu, mogą cierpieć w efekcie na kwasicę metaboliczną, niewydolność nerek, niedociśnienie, a nawet zapaść krążeniową. Szczególne niebezpieczeństwo występuje, gdy osoba z niedoczynnością lub nadczynnością tarczycy będzie nadużywać płynu Lugola. Nie zapominajmy, że np. nadczynność tarczycy może wręcz zagrażać życiu pacjentów cierpiących na zaburzenia układu krążenia, ponieważ występuje duże prawdopodobieństwo niewydolności serca. Groźna dla zdrowia jest również tyreotoksykoza, czyli nadmiar hormonów tarczycowych w organizmie, która wywołuje  zaburzenia rytmu serca. Inne objawy i skutki nieprzemyślanego przyjmowania preparatu to:

• zimne poty,
• biegunka,
• wysoka gorączka,
• duszność,
• rozwój choroby Hashimoto,
• zapalenie skóry,
• trądzik jodowy,
• uciążliwe reakcje alergiczne,
• opuchlizna węzłów chłonnych.

Osoby, które szczególnie powinny się wystrzegać profilaktycznego przyjmowania płynu, bez wyraźnego polecenia ze strony specjalisty, to przede wszystkim pacjenci cierpiący na choroby takie jak nadczynność tarczycy, gruźlicę płuc czy nadwrażliwość na jod. Do tej grupy należy przyłączyć również kobiety w ciąży i karmiące piersią.

Co to jest płyn Lugola?

Płyn Lugola to wodny roztwór jodu. Jod krystaliczny jest bardzo trudno rozpuszczalny w wodzie destylowanej. Jako pierwiastek ma charakter hydrofobowy, podczas, gdy woda jest hydrofilowa. Zatem, aby umożliwić połączenie tych dwóch składników, potrzebny jest swoisty „łącznik” pomiędzy nimi. Tutaj taką role pełni jodek potasu. Dzięki niemu możliwe jest rozpuszczenie jodu w wodzie na zasadzie zjawiska nazywanego solubilizacją hydrotopową. Jony jodkowe (pochodzące od jodku potasu) łącząc się z cząsteczkami jodu, tworzą jony trójjodkowe I₃^–. Mają one ładunek ujemny, w związku z czym stają się polarne i chętnie łączą się z cząsteczkami wody.

Roztwór Lugola w standardowym stężeniu ma następujący skład: 100 mg/ml jodku potasu (KI) oraz 50 mg/ml jodu (I₂). Zmieniając proporcje można otrzymać rozwory jodu o pożądanych stężeniach, najczęściej 1%, 2% lub 5%. Płynu Lugola kategorycznie nie wolno mylić z jodyną. Jodyna to alkoholowy roztwór jodu i jodku potasu. Służy wyłącznie do odkażania ran. Jej spożycie wywołuje silne dolegliwości żołądkowo-jelitowe, a także poważne reakcje alergiczne.

Zastosowanie płynu Lugola:

• zmniejsza naczynia tarczycy, stąd jego zastosowanie w celu zmniejszenia utraty krwi podczas przeprowadzanych operacji tarczycy;
• tymczasowo hamuje syntezę i wydzielanie hormonów tarczycy, dzięki temu możliwe jest wykorzystanie go w leczeniu niedoczynności tarczycy i zmniejszaniu ryzyka zaburzeń prawidłowego funkcjonowania tarczycy po operacjach;
• blokuje wychwytywanie izotopów promieniotwórczych przez tarczycę, zmniejszając tym samym ryzyko raka tarczycy, z tego wynika zastosowanie w nagłych przypadkach popromiennych lub terapeutyczne/diagnostyczne narażenie na radioaktywny jod;
• roztwór Lugola jest również zatwierdzony do stosowania miejscowego jako środek antyseptyczny;
• poza medycznym zastosowaniem, płyn Lugola można z powodzeniem wykorzystać do wykrywania skrobi w produktach spożywczych. W obecności skrobi płyn zmienia swoje zabarwienie na granatowe.

Co łączy ze sobą sól kuchenną i płyn Lugola?

Pierwiastkowy jod jest elementem łączącym sól kuchenną oraz płyn Lugola. Praktycznie na każdym opakowaniu soli kuchennej można dostrzec dopisek „jodowana”. Co to oznacza? Określenie „jodowana” odnosi się do soli kuchennej, do której domieszkowano jod, stanowiący dla naszego organizmu ważny mikroelement. Dzienne zapotrzebowanie na jod jest na poziomie około 200 μg. W wielu regionach pożywienie i woda są tak ubogie w jod, że naturalne dostarczenie do organizmu tego pierwiastka staje się problematyczne

Chociaż pierwiastkowy jod został wyizolowany dopiero w XIX wieku, właściwości przeciwdrobnoustrojowe substancji zawierających jod, zwłaszcza glonów, były znane i wykorzystywane od dawna: np. uczeń Arystotelesa, Teofrastus opisał ulgę w bólu powodowaną przez algi morskie podczas oparzeń słonecznych. W ciągu dekad jod znalazł medyczne zastosowanie w kilku ważnych obszarach. Jod pełni niebagatelną rolę w naszych organizmach. Pierwiastek ten jest silnym przeciwutleniaczem. Jod jest potrzebny do syntezy hormonów tarczycy, tyroksyny T4 i trójjodotyroniny T3. Pośrednio jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania całego organizmu. Pełni ważną role w utrzymaniu prawidłowych funkcji poznawczych, a także we właściwym funkcjonowaniu układu nerwowego. Dzięki niemu na prawidłowym poziomie, w organizmie zachodzi metabolizm energetyczny.  Dodatkowo jod pomaga zachować naszą skórę w doskonałej kondycji i wyglądzie. Zalecane dzienne spożycie jodu u dorosłych wynosi 200 μg na dobę, z wyjątkiem kobiet w ciąży i karmiących piersią, które mają większe zapotrzebowanie na jod. Podstawowym źródłem tego pierwiastka jest dieta, w której spożycie jodu pochodzi głównie z produktów mlecznych, zbóż i soli jodowanej.

Katastrofa w Czarnobylu i płyn Lugola

26 kwietnia 1986 roku w Czarnobylu na Ukrainie doszło do awarii w elektrowni atomowej. Wybuch reaktora doprowadził bezpośrednio do skażenia znacznej części terytorium obecnej Ukrainy i Białorusi. Radioaktywna chmura rozprzestrzeniła się na obszar praktycznie całej Europy. Substancje radioaktywne swym zasięgiem objęły także kraje znacznie oddalone od Ukrainy, takie jak Grecja czy Włochy. Obecnie reaktor czwartego bloku jest pokryty specjalnie skonstruowanym płaszczem zabezpieczającym.

Bezpośrednio w wyniku katastrofy w Czarnobylu i przeprowadzanej wtedy akcji ratowniczej, życie straciło 31 osób. Około 600 tys. ludzi z całego świata zostało narażonych na podwyższoną dawkę promieniowania, równoważną dwóm zdjęciom rentgenowskim. W skutek skażenia radioaktywnego, u osób silnie napromieniowanych znacząco wzrosła liczba zachorowań na nowotwory.

W Polsce o katastrofie dowiedziano się 28 kwietnia. Już następnego dnia wprowadzono zalecenie podawania do picia płynu Lugola. Wtedy zapewne większość Polaków po raz pierwszy o nim usłyszała. Była to ogólnokrajowa akcja profilaktyczna, którą objęte zostały głównie dzieci i młodzież. Dlaczego wprowadzono takie zalecenie?  Aby zapobiec możliwym skutkom skażenia radioaktywnego. Zwracano uwagę na niebezpieczeństwo związane z radioaktywnym izotopem jodu ¹³¹I. Mógł się on dostać do mleka, a potem zostać skumulowany w tarczycach dzieci. Zadaniem płynu Lugola było wysycenie jodem tarczycy i  w ten sposób niedopuszczenie, aby promieniotwórczy izotop jodu współtworzył hormony tarczycy.

Działanie antyseptyczne

Powszechnie znane jest działanie antyseptyczne płynu Lugola. Jako środek bakteriobójczy, jod przenika do ścian komórkowych bakterii i chociaż jego dokładny mechanizm zabijania jest niepewny ze względu na rozległą reaktywność halogenów, prawdopodobnie wiąże się z opóźnieniem syntezy białek bakteryjnych, zaburzeniem transportu elektronów, denaturacją DNA lub destabilizacją błony. Oprócz utleniania części reaktywnych na powierzchniach komórek, jod zatruwa łańcuch transportowy elektronów, który wszystkie żywe komórki wykorzystują do wytwarzania energii. Chociaż istnieje sposób, aby komórka rozwinęła odporność poprzez zapobieganie kontaktowi z jodem zewnątrzkomórkowym, trudno sobie wyobrazić, jaką formę mogłaby przyjąć taka mutacja. Aby rozwinąć odporność na transport elektronów, komórka musiałaby rozwinąć właściwości, które nie odpowiadają definicji organizmów żywych.

Płyn Lugola zawiera dużą ilość wolnego jodu molekularnego i dlatego jest wysoce skuteczny. Jak go zatem prawidło stosować? Wystarczy nasączyć wacik roztworem i przemyć skórę. należy stosować go ostrożnie z obawy przed przebarwieniami i toksycznością. Nie należy go również stosować na otwarte rany, ponieważ silne roztwory jodu mogą powodować nieprzyjemne kłucie i reakcje alergiczne skóry.

Toksyczność roztworu Lugola wymagała opracowania alternatywnych, mniej drażniących roztworów, które utrzymywałyby wysokie działanie przeciwdrobnoustrojowe. Oprócz problemów z lokalną toksycznością, stosowanie jodu jako korzystnego środka antyseptycznego zawsze było utrudnione przez niestabilność chemiczną i słabą rozpuszczalność w wodzie. Obecnie czyste wodne i alkoholowe roztwory jodu zostały w dużej mierze zastąpione roztworami jodoforu, które wykorzystują organiczne czynniki kompleksujące w celu uzyskania określonych efektów.

Leczenie niedoczynności tarczycy

Choroby tarczycy są związane ze schorzeniami gruczołów dokrewnych. Rozwijają się powoli, a symptomy zaburzeń wielokrotnie nie są jednoznaczne, przez co zazwyczaj zostają zlekceważone. Zaburzenia funkcjonowania tarczycy zdecydowanie  częściej dotykają kobiet niż mężczyzn. Nierozpoznanie, a w konsekwencji nieleczenie prowadzi zazwyczaj do szeregu powikłań zdrowotnych. Jedno z zaburzeń tarczycy, tzw. niedoczynność tarczycy jest spowodowana niedoborem jodu. Pierwiastek ten można dostarczać wewnętrznie do organizmu poprzez picie płynu Lugola, ale tylko na wyraźne polecenia lekarza. Nigdy na własną rękę.

W chorobach gruczołu tarczowego jod jest niezbędny do wytwarzania hormonów tarczycy. Aby nasza tarczyca mogła w prawidłowy sposób funkcjonować, dzienne zapotrzebowanie jodu wynosi około 150 μg. Dawkowanie powinno następować wraz z pożywieniem. Jod oddziaływuje na nadczynną tarczycę przez hamowanie hydrolizy tyreoglobuliny i hamowanie działania hormonu tyreotropiny (TSH). W lecznictwie najczęściej do picia wykorzystuje się wodny roztwór jodu w jodku potasu, czyli płyn Lugola.

Gdy zachodzi potrzeba, tarczycę podaje się leczeniu operacyjnemu. Zabieg nazywany strumektomią, polega na usunięciu całego gruczołu lub pozostawieniu fragmentu czynnej tarczycy. W okresie sześciu tygodni przed planowaną operacją, czyli w tzw. okresie przygotowawczym, pacjentowi podaje się tyreostatyki, a dodatkowo na jeden tydzień przed zabiegiem chory otrzymuje płyn Lugola do picia. Początkowe dawki wynoszą 5 kropli, trzykrotnie w ciągu dnia, a następnie dawkowanie stopniowo zwiększa się do 15 kropli.

Efekt Wolffa i Chaikoffa

Efekt Wolffa-Chaikoffa jest zjawiskiem autoregulacyjnym, w którym duża ilość wchłoniętego jodu hamuje syntezę hormonu tarczycy w komórkach pęcherzykowych, niezależnie od poziomu hormonu tarczycy (TSH) w surowicy. Uważa się, że efekt Wolffa-Chaikoffa jest przemijający, a tarczyca wraca do prawie normalnej syntezy hormonów w ciągu 26-50 godzin. Zapewnia tymczasową ochronę przed syntetyzowaniem przez tarczycę nadmiernej ilości hormonów tarczycy w stanach nadmiaru jodu. Po katastrofie w Czarnobylu zalecono spożycie płynu Lugola, właśnie aby wywołać efekt Wolffa-Chaikoffa. Efekt ten został po raz pierwszy zaobserwowany w 1948 roku przez Jana Wolffa i Israela Chaikoffa, którzy obserwowali zmniejszenie wiązania organicznego jodu podczas zwiększania stężenia jodku w osoczu.

 FAQ

1. Jak samemu zrobić płyn Lugola?

Aby samodzielnie zrobić płyn Lugola o określonym stężeniu (najczęściej 1%, 2% i 5%) potrzebny jest jod krystaliczny, jodek potasu oraz woda destylowana. Składniki łączy się ze sobą w odpowiednich proporcjach. Nie należy na własną rękę robić tego w domu. Nieumiejętne obchodzenie się z odczynnikami chemicznymi prowadzi do powstania zagrożenia zdrowia, a nawet życia.

2. W jaki sposób prawidłowo stosować płyn Lugola?

W przypadku, gdy chcemy zastosować płyn Lugola jako środek antyseptyczny, należy nasączyć nim wacik i przemyć nieuszkodzoną skórę. W celu przepłukania gardła lub migdałków, przygotowuje się roztwór kilku kropli płynu w 100 ml przegotowanej wody.

3. Gdzie można kupić płyn Lugola?

Najlepiej po zakup płynu Lugola udać się do apteki, czyli miejsca przeznaczonego do sprzedaży tego typu preparatów. Nigdy nie nabywajmy produktów z niesprawdzonych lub podejrzanych stron internetowych. Swój zamiar najlepiej skonsultować z lekarzem lub farmaceutą.

4. Ile kropli płynu Lugola należy stosować?

Jak pić płyn Lugola? Gdy chcemy przygotować roztwór wodny płynu Lugola do przemywania gardła, najlepiej do tego celu użyć 10 kropli na 200 ml letniej, przegotowanej wody. Tak przygotowanym preparatem możemy płukać gardło kilka razy dziennie.

5. Ile kosztuje płyn Lugola?

Cena gotowego preparatu waha się w zależności od miejsca zakupu od kilku do kilkunastu złotych za opakowanie. Produkt najczęściej można nabyć w buteleczkach o pojemności od 50 ml do 100 ml.

6. Czy płyn Lugola jest dostępny na receptę?

Płyn Lugola dostępny w aptece jest dostępny bez recepty. Jednocześnie nie jest on przeznaczony do spożycia! Preparat, który możemy nabyć bez recepty jest nieoczyszczony i możliwy do stosowania tylko i wyłącznie zewnętrznie. Gdy lekarz zaleci spożywanie płynu, to wraz z receptą udajemy się do apteki, gdzie farmaceuci przygotowują preparat.