Usunięcie farby lub powłoki lakierniczej z różnych powierzchni to zazwyczaj trudne do wykonania i skomplikowane zadanie. Jaką metodę wybrać? Jednym z rozwiązań może być coraz popularniejsze laserowe usuwanie powłok (ablacja laserowa) lub też piaskowanie. Można także zastosować usuwanie mechaniczne za pomocą szczotek drucianych lub papieru ściernego.
Powyższe metody mogą być jednak kosztowne i ryzykowne, szczególnie ze względu na możliwość uszkodzenia czyszczonej powierzchni (drewno, tworzywo sztuczne, tynki). Dodatkowo niewłaściwie dobrana metoda usunięcia powłoki może narazić świeżo odsłoniętą powierzchnię na niekorzystne działanie czynników atmosferycznych. Przykładem mogą być uszkodzenia murów i tynków ścian zewnętrznych, co może z czasem doprowadzić do zawilgocenia struktury budynku, obniżając jego wytrzymałość mechaniczną. Okazuje się jednak, że skuteczną i tanią alternatywą dla mechanicznego usuwania farb i powłok z powierzchni, jest popularna soda kaustyczna. Zastosowanie ługu sodowego stanowiącego roztwór sody kaustycznej, niweluje ryzyko uszkodzenia powierzchni, które może wystąpić przy zastosowaniu innych metod.
Soda kaustyczna jest białą substancją o krystalicznej budowie. Bardzo dobrze rozpuszcza się w wodzie, tworząc w ten sposób silnie żrący roztwór (ług sodowy), czemu towarzyszy wydzielanie się dużych ilości ciepła. Rozpuszczony w wodzie wodorotlenek sodu to bezzapachowa i niepalna ciecz, która działa korodująco na metale. Dodatkowo ług sodowy łatwo reaguje z metalami o właściwościach amfoterycznych, co powoduje wydzielanie wodoru. Podczas kontaktu z tą substancją należy zachować szczególną ostrożność, ponieważ w postaci pyłu lub pary powoduje ona ból i łzawienie oczu, uczucie pieczenia w nosie i gardle oraz kaszel. W przypadku kontaktu ze skórą wodorotlenek sodu wywołuje oparzenia chemiczne z potencjalnymi pęcherzami i martwicą. Szczególnie niebezpieczne jest dostanie się tej substancji do przewodu pokarmowego. Powoduje ono oparzenia błony śluzowej, a w skrajnych przypadkach perforację ścian przełyku, mogącą doprowadzić do krwotoku wewnętrznego, a w konsekwencji nawet zgonu. Dlatego też podczas kontaktu z wodorotlenkiem sodu należy zachować bardzo dużą ostrożność i stosować odpowiednie środki ochronny osobistej, takie jak okulary i maski ochronne, rękawice lateksowe, odzież i obuwie ochronne. Należy również zadbać o odpowiednią wentylację pomieszczeń.
Najbardziej popularnym preparatem stosowanym do usuwania farby jest 10% roztwór wodny wodorotlenku sodu. Aby go przygotować, należy odmierzyć odpowiednią ilość sody kaustycznej, którą stopniowo i ostrożnie wsypujemy do uprzednio przygotowanej wody, jednocześnie mieszając zawartość w naczyniu do rozpuszczenia. Do przechowywania takiego roztworu najlepiej sprawdzają się pojemniki wykonane z tworzyw sztucznych lub szkła. Tak przygotowany 10% roztwór NaOH nanosi się na powierzchnię w celu usunięcia z niej farby. Rozkłada on wiązania chemiczne powłoki, zwykle dzięki zachodzącej reakcji hydrolizy łańcuchów polimerowych. Uprzednie ogrzanie roztworu znacznie przyspiesza proces usuwania starych powłok lakierniczych, co jest rozwiązaniem o wiele bezpieczniejszym w przypadku pozbywania się lakieru z elementów drewnianych.
Dochodzimy teraz do kluczowego pytania. Z jakich powierzchni możemy usuwać stare powłoki lakiernicze za pomocą wodorotlenku sodu?
Pierwszą grupą są metale. Ług sodowy skutecznie oczyszcza ze starych powłok lakierniczych różnego rodzaju bramy, kominki czy też ozdobne przedmioty wykonane z metali. Należy jednak pamiętać, że nie jest on w stanie usunąć rdzy. W przypadku usuwania powłok lakierniczych z drewna, kluczowym aspektem jest jego rodzaj. Z drewnem pochodzącym z drzew takich jak sosna (stosowanym głównie do produkcji drzwi, krzeseł, listw przypodłogowych, opasek, komód i kredensów), buk (głównie krzesła) lub też egzotyczny żółtodrzew, nie ma zazwyczaj żadnych problemów. Wystarczy nanieść na powierzchnię drewna rozcieńczony ług sodowy, a następnie całość obficie spłukać wodą. Pewne trudności sprawia za to odmiana sosny nazywana „smołową”. Przy usuwaniu starej powłoki drewno to staje się włókniste, co znacznie utrudnia jego przygotowanie do ponownego malowania. Z kolei drewno pochodzące z wiązu, dębu i orzecha po usunięciu starej powłoki lakierniczej ma tendencję do zmiany koloru na nieco ciemniejszy.
Ług sodowy zdecydowanie nie jest polecany do stosowania na sklejce i fornirze. Po usunięciu powłoki lakierniczej na tych materiałach zazwyczaj dochodzi do rozklejania się połączonych warstw. Ostatnią grupą powierzchni, do których można zastosować chemiczną metodę usuwania powłok, są tworzywa sztuczne. Wodny roztwór sody kaustycznej doskonale sprawdzi się także i w tym zadaniu – stosowany w ostrożny sposób nie powoduje uszkodzeń łańcuchów polimerowych większości popularnie stosowanych tworzyw.
Oczywiście istnieje także grupa powłok, których soda kaustyczna nie jest w stanie usunąć. Należą do nich np. nowoczesne wodne podkłady i farby akrylowe. To samo dotyczy wszelkich emalii piecowych i farb proszkowych. W celu usunięcia tego typu powłok lakierniczych stosowane są zazwyczaj specjalistyczne środki chemiczne, które są nakładane w równomierny sposób na daną powłokę. Po ich nałożeniu należy odczekać dłuższy czas, a następnie usunąć łuszczącą się starą farbę szpachlą lub skrobakiem. Z kolei stopy aluminium w wyniku reakcji z ługiem sodowym zaczynają śniedzieć i rozpuszczać się. Ten sam efekt obserwuje się w przypadku luster, które po kontakcie z wodorotlenkiem sodu zwyczajnie pękają. Ług sodowy nie powinien być także stosowany w przypadku usuwania powłok z płyt wiórowych i pilśniowych. Materiały te ulegają nieodwracalnemu rozpadowi w kontakcie z tą substancją.
