Wszystko, co jest „halal” nie jest „haram”

W jakim stopniu religia może wpływać na respektowanie zasad w samym akcie konsumpcji? Zależy to od rodzaju religii, interpretacji reguł i determinacji wyznawców w podążaniu za jej naukami.

Jedną z najbardziej interesujących religii, której doktryna szczegółowo określa między innymi reguły konsumpcji, jest islam. Wyznacznikiem doktryny islamu w obszarze rodzajów pożywienia dopuszczonego do spożycia przez wyznawców jest pojęcie „halal”

Co to jest Halal?

Halal to zbiór reguł dotyczących zasad życia wyznawców islamu i „moralności muzułmańskiej”. Obejmuje między innymi normę żywieniową, zgodną z prawem islamskim Shari’ah. Halal oznacza wszystko to, co jest dozwolone lub zgodne z prawem islamu.

Przeciwieństwem halal jest pojęcie „haram”, które w kulturze arabskiej oznacza rzeczy niedopuszczalne lub niezgodne z prawem islamu.

Należy pamiętać, że halal (dozwolone) i haram (zakazane) odnoszą się nie tylko do konsumpcji, ale także do innych dziedzin życia ludzi.

Wyznawcy islamu wyróżniają cztery typy Halal:

• wadżib (obowiązkowe) – unikanie czynów obowiązkowych uważane jest za grzech (np. modlitwa, post w miesiącu, ramadan);
• mustahabb (dozwolone i zalecane) – czyny nieobowiązkowe, ale bardzo mocno zalecane. Unikanie tych czynów nie jest karane, ale za ich skrupulatne wykonywanie człowiek będzie nagrodzony (np. opieka nad biednymi i chorymi, głęboki szacunek dla osób starszych);
• mubah (neutralne) – czyny, wobec których nie istnieją żadne prawne wskazania ani przeciwwskazania. Można je wypełniać lub też nie;
• makruh (dozwolone, lecz niezalecane) – czyny których należy unikać, chociaż są one dopuszczalne. Zbyt częste ich popełnianie prowadzi jednak do grzechu.

Czyny określane jako halal (dozwolone) bądź haram (zabronione) są klasyfikowane do odpowiedniej grupy przez uprawnionego uczonego, który nazywany jest mudżtahidem. Orzeczenie klasyfikujące dany czyn nazywane jest fatwą.

Różnice pomiędzy halal a koszernością

W kulturze europejskiej halal jest zwykle identyfikowany jako restrykcyjny sposób odżywiania wyznawców islamu, który z zasady podobny jest do żydowskiej koszerności. Podobieństwo kończy się tu na ogólnym istnieniu zakazu spożywania określonej grupy produktów spożywczych i potraw z nich przygotowanych.

Muzułmanie z reguły dopuszczają do spożycia produkty koszerne, ale społeczności żydowskie nie będą spożywać żywności halalnej. Dlaczego? Ponieważ wytyczne w obszarze koszerności zakazują na przykład łączenia różnych rodzajów żywności (mięsa i nabiału).

Różnica pomiędzy halal i koszer tkwi przede wszystkim w uboju rytualnym zwierząt Chociaż ubój przebiega podobnie, Żydzi nie wypowiadają imienia Boga na każdym zwierzęciu, które zabijają. Odmawiają natomiast specjalną modlitwę za pierwsze i ostatnie zwierzę, które zabijają. Muzułmanie, którzy przestrzegają rytuałów halal, zawsze wymawiają imię Boga nad każdym zabitym zwierzęciem.

Kluczową kwestią w uboju koszernym zwierząt lądowych i ptaków (Szechita) jest  też osoba, która go dokonuje.  Rolę tę pełni specjalnie w tym celu wykształcony, religijny i pobożny mężczyzna, uczony w Talmudzie (Szojchet). Podczas Szechity, odmawia on specjalne błogosławieństwo zwrócone do Boga (Haszem). Podczas uboju halal taka procedura nie ma miejsca. Według halal, każdy dorosły i pobożny Muzułmanin może dokonać rytuału uboju.

Muzułmanie uważają za halal bydło lub owcę jako całość, pod warunkiem, że zostaną zabite zgodnie z rytuałem. Żydzi natomiast uważają za koszerną czwartą, tylną ćwiartkę zwierzęcia.  

Ponadto wyznawcy islamu szukają źródła enzymów przed ich otrzymaniem. Jeśli substancje te pochodzą od zwierzęcia niezgodnego z halal, ich używanie w jakiejkolwiek postaci jest zabronione. W przypadku koszerności nie ma znaczenia pochodzenie enzymów, ponieważ Żydzi uważają wszystkie enzymy, nawet te pochodzące od niekoszernych zwierząt, za koszerne.

Halal odrzuca wszelkie odurzające alkohole, wina i narkotyki. Prawo koszerności natomiast dopuszcza na przykład wino jako produkt koszerny.

Chociaż prawo islamskie uznaje mięso królika, dzikich kur, skorupiaków, kaczek i gęsi za halal, nie uważa się ich za nadające się do jedzenia zgodnie z koszernymi przepisami.

Dlaczego islam zakazuje niektórych produktów spożywczych?  

Przepisy żywieniowe islamu to bardzo ciekawy, ale też niezwykle skomplikowany i obszerny temat.  Tak jak w przypadku innych znanych religii, zostały one ustanowione i spisane po to, aby chronić wyznawców przed duchowym niebezpieczeństwem związanym ze spożywaniem niektórych produktów i potraw z nich przygotowywanych.

Kuchnia halal jest w sposób naturalny związana z kulturą muzułmańską i księgą Koran. Islam ze względu na ogromną liczbę wyznawców jest drugą religią na świecie. Co więcej, liczba ludności muzułmańskiej wciąż rośnie. Na popularności zyskuje więc również kuchnia halal.

Powodem popularności halal jest fakt, że żywność dozwolona do spożycia przez muzułmanów  jest kojarzona z wysoką jakością i bezpieczeństwem. W efekcie nie tylko wyznawcy islamu mają do niej pozytywny stosunek. Produkty halal są chętnie kupowane zarówno przez muzułmanów, jak i wyznawców innych religii. Dzieje się tak zwłaszcza w regionach, gdzie dominującą religią jest islam. Dlatego też produkcja żywności halal jest coraz bardziej popularna i dynamicznie się rozwija.

Wymagania żywieniowe według halal zwykle posiadają swoje historyczne genezy.  Chociaż dzisiaj niektóre wykluczenia wydają nam się mało związane z konkretnymi, zabronionymi produktami, związane z nimi zakazy przetrwały do dnia dzisiejszego.

Co ważne, poszczególne zakazy żywieniowe nie zostały wprowadzone w jednym czasie. Wprowadzano je stopniowo, a niektóre z nich ujawniono jako haram (zabronione) długo po śmierci Proroka Mahometa, który zmarł w roku 632 w Medynie. W ten właśnie sposób doktryna halal rozwijała się na przestrzeni wieków.

Naukowe podłoże wytycznych halal

Wytyczne Koranu wskazują, że wszelkie produkty spożywcze są halal (dozwolone), z wyjątkiem tych, które są wyraźnie wymienione jako haram (niezgodne z prawem islamu lub zabronione).

Wiemy już, że najbardziej rygorystycznie regulowanym rodzajem żywności jest mięso. Koran definitywnie zabrania jedzenia wieprzowiny, a także krwi i mięsa martwych zwierząt oraz zwierząt złożonych w ofierze niezgodnie z religią islamu. Bardzo skrupulatnie wymaga się, aby podczas rytualnego uboju nad każdym zwierzęciem było wymawiane imię Allaha.

Zgodnie z zasadami halal, produkty przeznaczone do spożycia przez Muzułmanów nie mogą zawierać środków odurzających (alkoholu, narkotyków) oraz innych niedozwolonych surowców.

Jak zatem Muzułmanie tłumaczą zakazy związane ze spożywaniem niektórych produktów nie będących halal?  Poniżej kilka przykładów  cytowanych w oparciu o rozumowanie naukowe:

• Świnia jest inkubatorem dla patogennych robaków i drobnoustrojów, które wraz z jej mięsem  przedostają się do organizmu człowieka siejąc w nim spustoszenie.
• Kwasy tłuszczowe, skład tłuszczu wieprzowego nie są kompatybilne z ludzkim tłuszczem i układami biochemicznymi. Są więc szkodliwe dla  życia i zdrowia człowieka.
• Zwierzęta martwe nie nadają się do spożycia przez ludzi, ze względu na postępujący proces naturalnego rozkładu, który prowadzi do powstawania szkodliwych substancji chemicznych (toksyn), groźnych dla zdrowia i życia ludzi.
• Krew odprowadzana z organizmu zwierzęcia jest szkodliwa, ponieważ zawiera bakterie, toksyny i produkty przemiany materii.
• Środki odurzające takie jak alkohol i narkotyki w różnej postaci,  są niezwykle szkodliwe dla układu nerwowego ludzi. Prowadzą do powstawania patologii społecznych, chorób, a w wielu przypadkach nawet do śmierci.

Pomimo faktu, że powyższe argumenty mają naukowe podstawy, głównym fundamentem stojącym za zakazami wciąż pozostaje podłoże religijne, a tym samym zapisy świętej księgi Koranu. Muzułmanie dopuszczają więc jako halal, wszelką żywność, pod warunkiem że jest „czysta”. Tylko wówczas nadaje się do spożycia.  Decyzję co do czystości różnych produktów podejmuje Islamskie Orzecznictwo na bazie zasad z Ahadeeth, dzięki którym określa, czy dane zwierzę lub ptak jest halal (dozwolone) i legalne, czy haram (zabronione) czyli niezgodne z prawem.

Haram – jaka żywność nie jest halal?

Zgodnie islamem,  większość żywności jest  halal (dozwolone) już ze swojej natury. Istnieje jednak szereg wyjątków, które nie spełniają wymagań halal. Wówczas są zaliczane do produktów haram (zabronione). Należą do nich na przykład:

1. żywność pochodzenia roślinnego, czyli rośliny stwarzające niebezpieczeństwo dla życia i zdrowia ludzi, wykazujące działanie odurzające. Wyjątek mogą stanowić rośliny, w przypadku których możliwa jest eliminacja toksyn.
2. żywność pochodzenia zwierzęcego, w tym:

• ptaki drapieżne posiadające szpony (sokoły, orły, sępy),
• wszystkie zwierzęta, dla których woda i ląd są naturalnym środowiskiem życia (żaby, krokodyle, hipopotamy),
• świnie i dziki,
• małpy, psy i węże,
• mięsożerne zwierzęta posiadające kły i pazury (niedźwiedzie, lwy, tygrysy),
• szczury, myszy i inne szkodniki,
• pszczoły, mrówki i inne owady,
• zwierzęta wykorzystywane przez człowieka do transportu (konie, osły, muły),
• wszystkie zwierzęta, których ubój nie został wykonany zgodnie z regułami islamu.

3. napoje do których należy alkohol (wódka, piwo, wino i inne napoje odurzające).
4. dodatki do żywności, czyli wszystkie substancje, domieszki w formie ciekłej i płynnej, które należą do pochodnych produktów zakazanych.

Certyfikacja Halal

Rosnąca popularność „gospodarki halal” jest funkcją różnych bodźców społecznych gospodarczych i kulturowych. Wśród nich istotną rolę odgrywa certyfikacja produktów i usług halal (dozwolonych), czyli zgodnych z zasadami islamu.

Potwierdzeniem tej zgodności jest certyfikat halal. Certyfikacja z reguły rozpoczyna się od weryfikacji procesu wytwarzania surowców. Każdy z procesów produkcji danego wyrobu, począwszy od surowców, a skończywszy na wyrobach gotowych musi być  zgodny z regułami islamu. Dotyczy to  w szczególności technologii produkcji, zanieczyszczeń krzyżowych, pochodzenia składników, domieszek i dodatków zawartych w recepturach oraz innych ważnych obszarów takich tak magazynowanie czy konfekcjonowanie.

Certyfikacja halal może obejmować następujące podmioty:

• producenci i sprzedawcy żywności, dodatków do żywności, materiałów i opakowań do żywności,
• producenci i sprzedawcy wyrobów kosmetycznych i środków higieny osobistej,
• producenci i sprzedawcy detergentów do użytku domowego, przemysłowego i instytucjonalnego,
• producenci wyrobów chemicznych, farmaceutycznych, medycznych drukarskich,
• firmy logistyczne,
• firmy usługowe: wywóz śmieci, zbieranie i przetwarzanie odpadów,
• producenci pasz i dodatków do pasz,
• producenci i sprzedawcy środków chemicznych i biochemicznych, pestycydów i nawozów,
• producenci maszyn i urządzeń procesowych,
• producenci i dystrybutorzy oraz konfekcjonerzy wody pitnej,
• właściciele farm i łowisk,
• hotele i restauracje.

Wyżej wymienione podmioty, przedsiębiorstwa lub osoby prawne mogą również wymagać certyfikatów halal od swoich dostawców do certyfikacji własnych produktów czy usług. Certyfikując swoje produkty mają oni szansę uzyskać dodatkową przewagę konkurencyjną na rosnącym rynku żywności halal.

Jednym z podmiotów oferujących produkty z certyfikatem halal jest Grupa PCC – producent szerokiej gamy surowców i dodatków chemicznych dla różnych gałęzi przemysłu.  Producenci chemii należący do struktur Grupy PCC oferują szereg substancji i formulacji chemicznych m.in. dla przemysłu spożywczego, przemysłu kosmetycznego oraz dla branży detergentów.

W ofercie dedykowanej tym branżom znajdują się zarówno produkty z certyfikatem halal, jak i produkty, które są zgodne z regułami islamu „halal friendly”. Mogą więc być stosowane przez społeczność muzułmańską do wykorzystania lub dalszego przetwarzania. Ich produkcja, konfekcjonowanie i przechowywanie przebiega bez udziału surowców i produktów haram (zakazanych), do których należy między innymi alkohol czy niedozwolone przez islam tłuszcze zwierzęce wytwarzane np. z wieprzowiny lub innych wykluczonych zwierząt.

Ze względu na dynamiczny rozwój gospodarki halal, Grupa PCC stale rozwija portfolio produktowe wyrobów halalnych. Podobna sytuacja ma miejsce w przypadku wyrobów koszernych dedykowanych społecznościom żydowskim na całym świecie.

Obecnie światowy rynek produktów halal liczy około 1,6 miliarda wyznawców islamu, którzy preferują określoną grupę produktów, zgodnie z regułami swojej religii.  Dziś wiadomo, że światowy rynek żywności halal jest jednym z najbardziej dynamicznie  rozwijających się obszarów przemysłu spożywczego. Dlatego też certyfikacja i gwarancja bezpieczeństwa produktów Grupy PCC względem wymagań halal jest tak ważna, zwłaszcza dla spółek oferujących surowce i dodatki dla przemysłu spożywczego, kosmetycznego, opakowaniowego farmaceutycznego. Certyfikat halal lub nawet samo spełnienie jego wymagań stanowi dla spółek Grupy PCC przepustkę do kontaktów handlowych z odbiorcami poszukującymi produktów zgodnych z zasadami religii islamu.