Alkohole

Alkohole, a wśród nich wyższe alkohole tłuszczowe, to związki zbudowane z grupy hydroksylowej i łańcucha węglowego. Można wśród nich wyróżnić alkohole naturalne i syntetyczne, pierwszo- i drugorzędowe, liniowe i rozgałęzione, nasycone i nienasycone, a także te o parzystej i nieparzystej ilości atomów węgla.

Przyjmuje się, że alkohole tłuszczowe zawierają od 10 do 18 atomów węgla w łańcuchu. W przypadku alkoholi naturalnych ich ilość jest parzysta, natomiast alkohole syntetyczne mogą zawierać frakcje parzyste i nieparzyste. Pomimo swojej aktywności powierzchniowej i międzyfazowej nie są uważane za surfaktanty. Stosowane są przede wszystkim jako surowce wyjściowe do produkcji związków powierzchniowo czynnych. Wśród alkoholi tłuszczowych należy wymienić przede wszystkim alkohol laurylowy, cetylowy, stearylowy oraz oleilowy. Postać, w jakiej występują w temperaturze pokojowej, zależy od długości łańcucha węglowego. Z tego powodu część z nich (alkohol mirystylowy, cetylowy, stearylowy) ma postać wosków, dostępnych na rynku w postaci płatków lub pastylek.

Alkohole mogą być pochodzenia oleochemicznego lub petrochemicznego. Metoda otrzymywania surowców oleochemicznych polega na hydrolitycznym rozszczepieniu oleju roślinnego lub tłuszczu zwierzęcego. W tym celu podgrzewa się olej ze stężonym roztworem wodorotlenku sodu do temperatury 300°C. Wytworzony w tej reakcji alkohol jest wraz z wodą oddestylowywany od powstających w procesie mydeł sodowych kwasów tłuszczowych. Inną metodą jest redukcja olejów metalicznym sodem w obecności alkoholu jako źródła wodoru (np. butanolu). Natomiast w przypadku surowców pochodzenia petrochemicznego, w pierwszym etapie z ropy lub gazu ziemnego pozyskiwane są podstawowe składniki, takie jak etylen i parafina, które są następnie przetwarzane na wyższe alkohole tłuszczowe.

Reakcje alkoholi i ich pochodne

Wyższe alkohole tłuszczowe podlegają tym samym reakcjom, co pozostałe alkohole pierwszo- i drugorzędowe. Biorąc pod uwagę ich znaczenie przemysłowe, poddawane są przede wszystkim takim reakcjom jak:

• Estryfikacja, wykorzystywana do produkcji estrów o woskowej i olejowej konsystencji;
• Siarczanowanie, które prowadzi do otrzymania alkilosiarczanów i alkiloeterosiarczanów (anionowych związków powierzchniowo czynnych);
• Polioksyetylenowanie, prowadzące do otrzymania niejonowych surfaktantów;
• Halogenacja, polegająca na substytucji (czyli podstawieniu) grupy wodorotlenowej alkoholu halogenem, np. chlorem, jodem, wykorzystywana do syntezy halogenków alkilowych;
• Dehydratacja, czyli proces odwodnienia, pozwalający otrzymać z alkoholu związek nienasycony;
• Utlenianie, które w zależności od budowy alkoholi pozwala otrzymać aldehydy lub ketony, a następnie kwasy organiczne.

Aplikacja alkoholi

Alkohole tłuszczowe znajdują zastosowanie przede wszystkim w przemyśle kosmetycznym jako niejonowe środki powierzchniowo czynne. W formulacjach pełnią funkcję stabilizatorów emulsji (zarówno olej w wodzie, jak i woda w oleju), dodatków poprawiających konsystencję kosmetyków, emolientów (są to preparaty nawilżające skórę w sposób pośredni poprzez wytworzenie filmu zapobiegającemu odparowywaniu wody), a także detergentów.