Oleje smarowe to substancje, których główną rolą jest zminimalizowanie tarcia występującego pomiędzy dwiema stykającymi się ze sobą, współpracującymi powierzchniami, co w konsekwencji powoduje mniejsze zużycie powierzchni skojarzenia trącego.
Cechą charakterystyczną olejów smarowych jest ich smarność, czyli zdolność do zmniejszenia tarcia w inny sposób niż poprzez zmianę lepkości. Wymaganiami stawianymi olejom smarowym są niskotemperaturowe właściwości, stabilność termiczna, termooksydacyjna i chemiczna, odpowiednie właściwości reologiczne, smarne i przeciwzużyciowe, a także niska toksyczność i niepalność.
Oleje smarowe są wyrobami gotowymi do użytku. W skład tych produktów wchodzą oleje bazowe oraz dodatki uszlachetniające. Wyróżnia się kilka rodzajów dodatków, którymi są między innymi inhibitory utleniania, dyspergatory, modyfikatory właściwości reologicznych, emulgatory i deemulgatory, modyfikatory tarcia, a także dodatki przeciwzużyciowe, przeciwzatarciowe, antypienne, barwiące, a nawet zapachowe.
Rolą tych substancji jest między innymi:
obniżenie temperatury krzepnięcia oleju,
polepszenie smarności oleju,
zwiększenie lepkości i wskaźnika lepkości,
poprawa odporności na utlenianie,
ograniczenie pienności oleju,
zapobieganie przed tworzeniem się szlamu olejowego.
Oleje smarowe mogą być mineralne lub syntetyczne. Te pierwsze pochodzą z przeróbki ropy naftowej lub surowców bitumicznych. Są powszechnie stosowane, jednak ich właściwości często są niewystarczające. Z tego względu coraz większą popularność zyskują oleje syntetyczne otrzymywane w wyniku reakcji chemicznej.
Dzięki różnorodności cech oraz wielofunkcyjności olejów smarowych, często są stosowane jako produkty specjalistyczne. Wykorzystywane są jako:
